Maqedonia e Veriut po e humb betejën kundër largimit të kuadrove të kualifikuar. Të dhënat e Eurostatit tregojnë se të paktën 200,000 njerëz, ose gati 10% e popullsisë totale të Maqedonisë së Veriut, janë shpërngulur në vende të tjera të Evropës gjatë dy dekadave të fundit.

Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, qytetarët e Maqedonisë së Veriut kryesisht emigrojnë në vendet perëndimore të BE-së, si Gjermania, Italia dhe Austria, si dhe në Zvicër, e cila nuk është anëtare e BE-së. Megjithatë, një rritje e numrit të emigrantëve nga Maqedonisë së Veriut është vërejtur edhe në vendet anëtare të BE-së më afër saj, si Sllovenia, Kroacia dhe Bullgaria, gjatë viteve të fundit.

Sipas Forumit Ekonomik Botëror, Maqedonia e Veriut ka një nga nivelet më të larta të largimit të kuadrove të kualifikuar në botë.

Të rinjtë janë të zhgënjyer nga niveli i lartë i korrupsionit në vend, mungesa e mundësive dhe perspektiva e pasigurt për të ardhmen.

Mesazhe se zgjidhja e çmimeve të larta duhet kërkuar përmes dialogut ndërmjet prodhuesve dhe shitësve dhe respektimi i Ligjit për praktika të padrejta tregtare janë dërguar gjatë bojkotit të rrjeteve të mëdha të supermarketeve që u bë dje për herën e parë në vend pas rritjes së vazhdueshme të çmimit të produkteve ushqimore bazë. Thirrja për bojkot la shumicën e marketeve pothuajse të zbrazëta dhe blerjet në dyqane dhe tregje më të vogla u reduktuan gjithashtu. Për sasinë e qarkullimit të reduktuar pritet informacion nga Drejtoria për të Ardhura Publike.

Kryetari i Odës Ekonomike Branko Azeski e përkrah bojkotin, por thekson se e vetmja rrugë për zgjidhjen e problemit të çmimeve të larta është dialogu ndërmjet prodhuesve dhe shitësve.

“Do të mbështes çdo gjë që ka një bazë reale dhe ka një bazë reale për të reaguar këtu. Megjithatë, si kryetar i Odës, ku përfshihen edhe rrjetet e supermarketeve, do të insistoj që zgjidhja të gjendet me dialog. Maqedonia është një shoqëri aq e ndarë sa nuk ka nevojë për ndarje të reja, ka nevojë për dialog për zgjidhjen e të vjetrave. Si mbrojtës i kompanive, dialogu është mënyra për të dalë nga kjo situatë, problemi mes prodhuesve dhe shitësve nuk është i ri, por i kahershëm dhe mund të zgjidhet vetëm me bisedë. Në vendin tonë një dialog i tillë zhvillohet vazhdimisht, ne përpiqemi të parandalojmë çdo përmbysje mes tyre që të mos cenojë standardin e jetesës së qytetarëve. Këto forma dhe metoda të reja të aktiviteteve të tilla përmes rrjeteve sociale do të bëhen përditshmëri dhe ne duhet t’i respektojmë dhe mbështesim, por duhet të jetë edhe shenjë e një bisede serioze që do të çojë në zgjidhje. Ne do të sillemi në mënyrën më të përgjegjshme dhe së bashku me Qeverinë do të kërkojmë zgjidhje për këtë dhe sigurisht edhe me palët tjera të interesit”, tha Azeski, duke iu përgjigjur pyetjes së gazetarit pas promovimit të Institutit për eksport në Odë.

Siç theksoi kryeministri Hristijan Mickoski, ka operatorë ekonomikë që keqpërdorin pozitën e tyre në treg.

“Duhet të ketë dialog për të gjetur një zgjidhje. Është një mjet që ne e përdorim dhe do ta përdorim dhe këtu nuk ka asnjë dilemë. Por, në të njëjtën kohë, vetëm dje kam konstatuar fusha të tjera që ndikojnë negativisht edhe në standardin e jetesës së qytetarëve. Më duhet të pranoj se ka disa operatorë ekonomikë që abuzojnë me pozicionin e tyre në treg. Për mua, në radhë të parë si qytetar, është e palogjikshme që të njëjtat produkte në tregjet tona të kenë çmime të njëjta ose më të larta se marketet e vendeve fqinje ose të njëjtat ilaçe të jenë dy deri tre herë më të shtrenjta ose teknika e bardhë të jetë deri në 50 për qind më e shtrenjtë. Si njeri është e logjikshme të shpreh mirëkuptim për veprimet e qytetarëve, por edhe si kryeministër. Unë nuk mund të ulem mënjanë dhe vetëm të vëzhgoj,” tha Mickoski.

Advertisement

Ministrja e Financave Gordana Dimitrieska-Koçoska apelon që të respektohet Ligji për praktika të padrejta tregtare dhe të mos keqpërdoret fakti që institucioni kompetent nuk ka ndërmarrë veprime. Për shkak të kapaciteteve të kufizuara, në periudhën e kaluar nuk kanë mundur të dalin në terren, por siç tha ai, po punohet për finalizimin e punës dhe në Komisionin për Mbrojtjen e Konkurrencës do të nënshkruhen shtatë marrëveshje punësimi.

“Është e vërtetë që gjatë kësaj periudhe për shkak të kapaciteteve të kufizuara, institucione të caktuara nuk kanë mundur të dalin dhe të kontrollojnë situatën, por kur bëhet fjalë për paratë dhe transaksionet financiare, gjithçka mbetet përgjithmonë. Kjo do të thotë që, për shembull, mund të bëjmë një inspektim pas 12 muajsh dhe nëse konstatojmë parregullsi, do të vijojnë penalitetet. Prandaj apeloj që të gjitha kompanitë në vend të respektojnë ligjet, sepse në një moment një nga institucionet do të dalë në terren dhe do të bëjë inspektim dhe do të ketë dënime drakoniane”, tha Dimitrieska-Koçoska.

Masa të përforcuara kundër mosrespektimit të ligjit nga tregtarët ka paralajmëruar më herët edhe ministri i Ekonomisë dhe Punës, Besar Durmishi.

“Inspektorati Shtetëror i Tregut është në terren dhe nëse konstaton rritje enorme të pajustifikuar të çmimeve dhe shkelje të logjikës së tregut, do të përdoren të gjithë mekanizmat që disponojnë dhe do të merren vendime dhe masa për mbrojtjen e standardit të qytetarëve”, ka thënë Durmishi në një postim në Fejsbuk.

Oda e Zejtarëve gjithashtu mbështeti bojkotin dhe kryetari Agron Fazliji u bëri thirrje qytetarëve që të blejnë bukë dhe produkte të tjera ushqimore në furra dhe dyqanet e tjera që të mbështesin prodhimin vendas. Gjithashtu ai u bëri thirrje zejtarëve që të ulin çmimet e produkteve të tyre.

Advertisement

Në lidhje me bojkotin, qytetarët përmes rrjeteve sociale u thirrën që të mos blejnë, duke ndjekur shembullin e Kroacisë dhe disa vendeve të tjera.

Bojkoti u mbështet edhe nga disa parti politike.

Sipas të dhënave të Lidhjes së Sindikatave të Maqedonisë, shpenzimet minimale të një familjeje katër anëtarëshe në janar janë rritur për 391 denarë në krahasim me dhjetorin. Në sektorin e ushqimeve dhe pijeve është shënuar rritje prej 123 denarë. Vlera e pagës minimale të sindikatës është rritur për 6.089 denarë vetëm për një vit, që do të thotë rritje prej 10,63 për qind.

Kryeministri Mickoski paraprakisht kishte paralajmëruar se të hënën në seancën e Këshillit Ekonomiko-Social do të prezantojë, siç tha ai, çmimet reale të produkteve nga shporta konsumatore, sepse sipas tij, përllogaritja është manipuluar nga ish zyrtarët e LSDM-së.

“E keni parë metodologjinë për shportën minimale të sindikatës? Unë do t’ju jap një përgjigje nëse nuk e keni parë. Unë nuk kam ngrënë shalqi dhe qershi në janar në jetën time, nuk e di për ju në LSDM, ndoshta është një praktikë e zakonshme për ju. Është pjesë e metodologjisë së përllogaritjes së shportës minimale të konsumit, ku përfshihen çmime nga disa markete që njihen për publikun si ekskluzive, pa llogaritur çmimin mesatar. E llogaritën Nikolla Poposki, ish nënkryetar i LSDM-së, Dragan Tevdovski, ish ministër i Financave nga LSDM-ja dhe Branimir Jovanoviq, i cili ishte pjesë e Lenkës së të Majtës dhe më pas u bë këshilltar i Tevdovskit, këta tre llogaritën shportën minimale të konsumit. Kam shkuar në disa markete dhe kam nxjerrë disa produkte nga shporta konsumatore dhe kam konstatuar se vetëm për ushqim dhe pije shuma është 3000 denarë më pak se sa është deklaruar në shportën minimale sindikale ose 15 për qind më pak. Këtë do ta paraqes në Këshillin Socio-Ekonomik me fotografi që të shihen çmimet reale”, tha Mickoski në përgjigje të pyetjes së deputetëve në Kuvend.

Advertisement

Sipas njoftimeve, në seancën e nesërme të KSE-së do të diskutohet për pagën minimale, ndërsa Qeveria mbetet në qëndrimin e saj se do të pranojë gjithçka që do të merret vesh nga sindikatat dhe punëdhënësit. Sipas ligjit, paga minimale duhet të rregullohet në muajin mars, e cila sipas llogaritjeve aktuale duhet të rritet për 1.800 denarë.

Kostoja e jetesës në dhjetor të këtij viti, krahasuar me dhjetorin e vitit të kaluar, është rritur për 4.4 për qind, ndërsa çmimet e shitjes me pakicë për 4.3 për qind.

Ministrja e Arsimit dhe Shkencës, Vesna Janevska në një intervistë për INA ka theksuar se fokusi i saj do të jetë rritja e cilësisë në arsimimin e lartë dhe zgjidhja e shumë çështjeve dhe problemeve që janë reale.

Ajo ka folur edhe për shqetësimin e shumë profesorëve që punojnë në universitete publike, sidomos edhe në Universitetin e Tetovës, që me vite të tëra janë të angazhuar me honorare minore dhe pa vendime të përhershme.

Çfarë po ndodh me arsimin e lartë, duke patur parasysh mungesën e cilësisë edhe në këtë fushë, duke pasur parasysh numrin e madh të universiteteve, në raport me numrin e banorëve, që do të thotë programe që prodhojnë diploma dhe personel jocilësor?

Janevska: Për një kohë të gjatë në Maqedoni nuk ka pasur, do të thosha, monitorim se çfarë po ndodh në arsimin e lartë, edhe pse nuk mund të themi se gjithçka është e keqe në arsimin e lartë. Por ka disa çështje që duhet t’i trajtojmë shpejt, sepse ne po ndjejmë rënie të cilësisë edhe në arsimin e lartë. Shumë universitete, shumë fakultete, shumë mbivendosje në punën e disa universiteteve, parregullsi në punën e universiteteve të caktuara ose në procedura të caktuara. Dhe për këtë, nëse jemi një vend serioz i organizuar, do të duhet ta zgjidhim me kalimin e kohës. Në arsim, për fat të keq, proceset zgjasin më shumë. Edukimi nuk është kirurgji që zgjidh një problem me një procedurë kirurgjikale. Arsimi është diçka që ka një kurs të vazhdueshëm dhe afatgjatë. Nga këtu gjithçka që duhet të ndërmarrim, do të ndërmarrim, por procesi është pak më i gjatë, për të zgjidhur problemet në arsimin e lartë duhet të bëjmë ndryshime edhe në disa ligje dhe tashmë po punohet për ndryshimin e tyre. Përpos ligjeve, janë edhe disa institucione që duhet të fillojnë të funksionojnë më seriozisht. Pra, nuk është vetëm Ministria e Arsimit, por në tërësi duhet përfshirje e përgjithshme e të gjitha palëve të përfshira në këtë lëmi që të kemi ndryshime, një arsimim më cilësor dhe më funksional. arritur këto ndryshime në arsimin e lartë. Ministria e arsimit është në komunikim dhe bashkëpunon me të gjitha palët për të arritur synimet e duhura për të arritur qëllimin.
Aktualisht po ndryshon ligji për arsimin e lartë, Ligji për veprimtarinë shkencore, arsimi i lartë përfshin edhe studentët, ligjet për standardet e studentëve dhe nxënësve, që mbulojnë procedurat e tjera, jo vetëm bursat, shujtat ditore.

Në pyetjen e fundit do t’ju përcjell një shqetësim të disa profesorëve, që janë me dhjetëra që për më shumë vite po punojnë në universitetet publike, e që nuk kanë zgjidhje të përhershme të vendeve të punës, por që paguhen me paga minimale nënçmuese. Këtu do ta përfshij edhe Universitetin e Tetovës. A pritet ndonjë zgjidhje për ta?

Advertisement

Janevska: Nëse universiteti, apo fakulteti, ka nevojë për profesorë me tituj shkencor apo staf tjetër, duhet të shpallë konkurs dhe ata njerëz që do të përzgjedhen në konkurs duhet të kenë vendim të përhershëm. Nëse kjo nuk është bërë kështu, atëherë kjo është gabim dhe këtu kemi të bëjmë me parregullsi në funksionimin e universitetit dhe Inspektorati Shtetëror Arsimor vepron sipas raportimeve denoncimeve specifike që i pranon.
Opsioni tjetër është që universitetet apo fakultetet të punësojnë persona të jashtëm nëse nuk kanë kuadër të mjaftueshëm, për arsye të ndryshme, për shkak të mungesës së financimeve, mungesës së kuadrit adekuat të paraqitur në konkurset e shpallura. Atëherë në këtë rast, këto universitete mund të angazhojnë kuadro nga jashtë nga ndonjë universitet apo fakultet tjetër, për të kryer një pjesë të veprimtarisë. Por në parim kjo nuk duhet të ndodhë.

Por çështja është se stafi është aty, por nuk i kanë punësuar me vendime të përhershme, sepse kemi ligjërues që tashmë ligjërojnë pesë e më shumë vite?

Janevska: Atëherë, në raste të tilla, duhet të kemi informacione dhe të jemi të informuar edhe nga palët e tanguara me këto probleme. Atëherë, Inspektorati Shtetëror i Arsimit është i obliguar të veproj në rast se janë bërë dhe ka keqpërdorime. Në këtë rast, edhe Ministria e Arsimit sigurisht do të angazhohet në zgjidhjen e këtij problemi dhe ju e keni parë se jemi duke vepruar dhe jemi të angazhuar në zgjidhjen e shumë çështjeve.
Sa për informim, Inspektorati Shtetëror i Arsimit në gjashtë muaj ka bërë 1400 vizita, ekzaminime dhe raportime, që është një numër jo i vogël, duke qenë se kemi të bëjmë edhe me një staf relativisht të vogël. Andaj siç e thash jemi të fokusuar për t’i dhënë kahje për zgjidhjen e shumë problemeve në arsim.