37 deputetë nga 120 në përbërjen aktuale parlamentare vijnë nga partitë më të vogla dhe shumica prej tyre janë pjesë e koalicioneve me LSDM dhe VMRO-DPMNE. A është e mundur ndryshimi i përbërjes parlamentare në kurriz të partive më të vogla dhe thyerja e botës politike bardh e zi në vend, sipas ekspertëve, varet nga ndryshimi i modelit zgjedhor dhe vendosja e një sistemi që do t’u mundësojë qytetarëve të dinë se vota e tyre është e vlefshme, por edhe për atë që partitë do të ofrojnë, transmeton Zhurnal.
Ndryshimi i modelit zgjedhor prej kohësh është përkrahur nga partitë më të vogla pjesë e koalicionit qeverisës, ndërsa partitë e mëdha, sipas procedurave të deritanishme, vetëm në mënyrë deklarative janë dakord me këtë kërkesë. Aq më tepër që grupi punues për kodin e ri zgjedhor në Ministrinë e Drejtësisë ende nuk mund të mblidhet për shkak se nuk ka deleguar përfaqësues nga opozita VMRO-DPMNE. Nga Ministria e Drejtësisë thonë se disa herë kanë kërkuar nga VMRO-DPMNE që të delegojë personat që do të jenë pjesë e grupit punues për të filluar punën, por nga aty nuk kanë marrë asnjë përgjigje.
Para festave të Vitit të Ri, ka pasur ndryshime partiake në disa nga partitë më të vogla parlamentare, të cilat shpresojnë të fitojnë më shumë vota në zgjedhjet e ardhshme.
Aleanca e Shqiptarëve, e cila ka tetë deputetë në Kuvend, zgjodhi për kryetar Arben Taravarin, i cili është edhe kryetar i Komunës së Gostivarit, ndërsa partia filloi edhe bisedimet për anëtarësim në Qeveri, por deri më tani pa rezultat.
Alternativa e Afrim Gashit ka katër deputetë dhe është pjesë e Qeverisë, por edhe në vazhdën e ndryshimeve kushtetuese ka intensifikuar retorikën dhe kërkon ndryshimin e formulimit për përdorimin e gjuhës shqipe në Kushtetutë. VMRO-NP ka një deputet dhe është pjesë e koalicionit të LSDM-së, i cili ka 30 deputetë të vet.
Besa ka 2 deputetë dhe kryetari i saj, i cili është kryetar i Komunës së Tetovës, e ka kushtëzuar mbështetjen për amendamentet kushtetuese për përfshirjen e bullgarëve në preambulë me zgjedhje të parakohshme.
GROM ka një deputet, i cili punon me VMRO-DPMNE-në në Kuvend dhe është mjaft aktiv, sidomos pas skandalit me Olesandar Onishchenkon, si kryetar i komisionit amë.
RDM ka një deputete, Maja Moraçanin, e cila përfaqëson agjendën e gjelbër dhe disa nga propozimet e tyre janë pranuar në kuadër të përballjes me krizën energjetike. Moraçanin u rizgjodh si kryetar i partisë.
Lidhja Demokratike dhe deputeti Pavle Trajanov është pjesë e mazhorancës qeverisëse, por ai beson se për të dalë nga kriza nevojiten zgjedhje dhe koalicion të gjerë.
E majta ka dy deputetë që veprojnë në mënyrë të pavarur dhe është partia që sipas sondazhit të fundit të IRI-së ka shanset më të mëdha për të fituar një numër më të madh mandatesh në zgjedhjet e ardhshme.
PDSH ka një deputet, presidentin e saj Menduh Thaçi, i cili është në krah të qeverisë. DPS është në koalicion me VMRO-DPMNE, si dhe Partia Demokratike e Turqve.
PLD me dy deputetë është pjesë e koalicionit me LSDM-në, por ndryshime ka pasur edhe në mesin e tyre. Kryetare u zgjodh deputetja Monika Zajkova, ndërsa në skenën politike si ministër i Vetëqeverisjes Lokale u rikthye ish-kryetari i partisë dhe ish-kryetari i Shkupit, Risto Penov. Zajkova filloi të bëjë ndryshime në parti.
PRSD ka dy deputetë, ndër ta është edhe Goran Misovski, nënkryetar i Kuvendit, një nga deputetët më aktivë me mandat më të gjatë dhe kryetar aktual i partisë.
Partia për Lëvizjen e Turqve ka një deputet, si dhe Partia e Pensionistëve që janë pjesë e koalicionit me LSDM-në. SPM ka dy deputetë dhe tradicionalisht është pjesë e koalicionit VMRO-DPMNE. Partia Serbe është një nga partitë më të vogla me një deputet.
Zekir Ramçiloviq dhe Sanela Shkrielj janë renditur si deputetë të pavarur që veprojnë si pjesë e koalicionit me LSDM-në në faqen e parlamentit.
VMRO-DPMNE ka numrin më të madh të deputetëve në Kuvend, 38, LSDM 30, ndërsa BDI 15. Sipas modelit aktual zgjedhor, partitë më të vogla para zgjedhjeve bëjnë koalicion me partitë e mëdha dhe kanë të ashtuquajturat duke vende të rezervuara në listat e zakonshme. Pra kanë më shumë deputetë se vota të fituara.
Janë të nevojshme reforma në rregulloren zgjedhore dhe një sistem që do t’u mundësojë qytetarëve të dinë se vota e tyre është e vlefshme
Profesoresha Bojana Naumovska, drejtoreshë e Institutit për hulumtime sociologjike dhe politiko-juridike, mendon se nga partitë më të vogla opozitare pritet sukses më i madh në zgjedhjet e ardhshme. Në një prononcim për MIA, ajo shpjegon arsyetimin e saj, por gjithashtu thotë se më së miri është që ne të aplikojmë modelin zgjedhor gjerman, natyrisht të modeluar për kushtet tona.
Është gjithmonë mirë të ndahen pikëpamjet, idetë dhe programet, veçanërisht kur bëhet fjalë për një situatë krize, por nëse nuk ka ndryshime drastike në sektorët dhe departamentet që udhëheqin partitë më të vogla politike, çfarëdo që të bëjnë ato do të mbetet pa u vënë re nga qytetarët, sidomos kur jemi në një krizë energjetike si kjo, e cila po shndërrohet në krizë financiare, por edhe me ndryshime të mëdha në sistemin e drejtësisë. Për partitë e vogla politike në pushtet kjo do të ndikojë negativisht në zgjedhjet e ardhshme parlamentare, sipas profesoreshës Naumovska.
Modeli, thotë ajo, është proporcional me ne dhe kemi gjashtë zona, edhe pse teorikisht koalicioni parazgjedhor është fitues si për partitë më të vogla ashtu edhe për ato më të mëdha, por në afat të shkurtër.
Për një periudhë më të gjatë kohore, nga cikli në cikël, partitë e vogla politike humbasin. Ata humbasin identitetin e tyre dhe në fakt bëhen të panjohur për qytetarët. Nga ana tjetër, partitë më të vogla që janë në opozitë, sinqerisht pres që në zgjedhjet e ardhshme të kenë sukses më të madh, thekson profesoresha.
Për të pasur një ndryshim të plotë në këtë pjesë, siç theksoi ajo, duhen reforma në lidhje me rregullimin zgjedhor dhe ngritja e një sistemi që do t’u mundësojë qytetarëve të shprehin më lirshëm vullnetin e tyre, pra në një mënyrë që ata ta dinë se vota e tyre ia vlen.
– Në këtë moment, siç është vendosur modeli, zëri i qytetarëve nuk ia vlen gjithmonë dhe ata e dinë këtë, tha profesoresha.
Prof. Dr. Naumovska thotë se ajo që modeli i ardhshëm duhet të zgjidhë janë përgjithësisht tre probleme.
– E para është vlerësimi i barabartë i çdo vote, sepse për momentin nuk kemi vlerësim të barabartë, sepse në disa zona bëhet deputet me 6000 vota dhe në një zonë tjetër me 8500 vota. Problemi i dytë është lidhja mes deputetëve dhe qytetarëve. Fakti që prej 20 vitesh kemi një model proporcional, i ka distancuar deputetët nga qytetarët dhe anasjelltas, dhe kjo lidhje duhet të rikthehet dhe problemi i tretë që duhet zgjidhur është përfaqësimi më i përshtatshëm rajonal i qytetarëve, thotë ajo.
Për sa i përket analizave të saj, modeli më i përshtatshëm është ai gjerman, i cili duhet t’i përshtatet kushteve maqedonase.
Prof. Dr. Naumovska thekson se të dhënat që ajo përdor janë më modeste sepse, për fat të keq, nuk kemi fonde për shkencën vendase maqedonase nga e cila do të mund të ishim institucion udhëheqës për krijimin e modelit të ri, por, megjithatë, njohuritë janë domethënëse. Janë bërë disa hulumtime, një prej të cilave është me NDI-në dhe prej aty, shton ajo, mund të shohim se cilat janë nevojat e qytetarëve dhe si duhet të duket modeli i ri.
Ai do t’u japë hapësirë qytetarëve që të votojnë për parti më të vogla sepse disponimi është aty sepse duan të votojnë për diçka ndryshe, duan të votojnë për karaktere të ndryshme, duan të votojnë për parti më të vogla se opozita për shembull, veçanërisht sepse ata janë më të njohura, ndoshta për disa lëvizje të reja dhe parti politike. Pra duan personazhe të rinj në politikë, por duan që zëri i tyre të mos humbasë. Në këtë model, siç është vendosur, ka gjasa të mëdha që të humbasë vota e tyre dhe pikërisht për këtë duhet të mendojmë për ndryshimin e modelit zgjedhor në të ardhmen, thotë Prof. Naumovska.
Ajo thekson se ajo që është vendimtare është që shteti të jetë bartës i këtij procesi. Për momentin hulumtimi që po bëhet është i përkrahur nga organizata dhe institucione që nuk vijnë nga paratë e Maqedonisë. Pra shteti nuk është askund. Ministria e Drejtësisë duhet të jetë bartëse e këtij procesi, sigurisht në bashkëpunim me një institucion siç është ky institut, i cili ka memorie institucionale dhe mund të jetë bartës i këtij procesi, thekson Naumovska.
Modeli zgjedhor gjerman, siç shpjegon ajo, në fakt është një model i kombinuar, por me shenjë proporcionale.
Kjo do të thotë se sa do të marrin partitë në një listë, e cila është proporcionale, kështu do të jetë edhe përbërja përfundimtare në Parlament, por gati gjysma e deputetëve zgjidhen sipas parimit të shumicës dhe këtu kemi atë lidhje mes deputetëve dhe qytetarët. Pra, në njërën pjesë do të votojnë emrat, në pjesën tjetër do të votojnë për një parti politike dhe kështu është krijuar modeli që të ketë një lëvizje në një listë në varësi të fitores që është e shumicës. Pra oguri është proporcional, aq sa do të marrë. Këtu, për shembull, meqenëse flasim për një parti të vogël politike, ata ndoshta nuk do të marrin deputetë nga shumica, por sa më shumë qytetarë të votojnë për ta, do të marrin deputetë në Parlament, thotë Prof. Dr Naumovska.
Tani për shembull, e majta ka dy deputetë, por pas votave të fituara duhet të jenë diku rreth pesë, përndryshe nuk do të kemi një situatë si në vitin 2006 kur VMRO-PP kishte më shumë vota, dhe PRSD me më pak vota kishte një numër më i madh i deputetëve.
Pra e gjithë kjo do të shmanget, qytetarët do të inkurajohen plotësisht që të votojnë për parti më të vogla, për diçka ndryshe dhe përbërja e Kuvendit do të ndryshojë dukshëm, duke menduar para së gjithash për cilësinë e deputetëve, thekson profesori.
Diskutimi për ndryshimin e modelit zgjedhor është thelbësor sepse nuk po flasim për një proces që zgjat një ditë në katër vjet, po flasim për procesin përmes të cilit qytetarët e transferojnë sovranitetin e tyre tek përfaqësuesit e tyre që duhet të përfaqësojnë dhe mbrojnë interesat e tyre dhe kjo është pikërisht pse duhet ta përshtatim atë me qytetarët, aq më tepër që nga cikli në cikël kemi gjithnjë e më pak interes të qytetarëve për të marrë pjesë në këtë proces. Pra, në të ardhmen mund të gjendemi në një situatë që deputetët të mos kenë legjitimitet të vendosin për qytetarët sepse pjesëmarrja në zgjedhjet e fundit ishte nën 52%, ndaj edhe këto janë argumente që thonë se kjo duhet diskutuar seriozisht, ka deklaruar Prof. Naumovska./Zhurnal.mk