Maqedonia e Veriut mbetet mesatarisht e përgatitur në Kapitullin 19, përkatësisht fushën e politikave sociale dhe punësimit. Është bërë njëfarë progresi me uljen e mëtejshme të shkallës së papunësisë, rritjen e përfitimeve për ndihmën sociale dhe vazhdimin e zbatimit të masave lehtësuese socio-ekonomike për të adresuar ndikimin socio-ekonomik të pandemisë COVID-19, theksoi raporti i progresit i KE-së. Zbatimi i ligjit të ri për mbrojtjen sociale rezultoi në një ulje të lehtë të shkallës së varfërisë, e cila megjithatë mbetet ende e lartë, transmeton Portalb.mk.
Meqenëse rekomandimet e vitit të kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht, ato mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
të vazhdojë zbatimin e masave për aktivizimin e tregut të punës për të rinjtë, të papunët afatgjatë dhe me aftësi të ulëta, duke përfshirë gratë, personat me aftësi të kufizuara dhe romët, dhe të sigurojë vlerësimin e duhur të masave;
të përmirësojë më tej kapacitetet e Inspektoratit Shtetëror të Punës për të trajtuar çështjet që lidhen me sigurinë dhe shëndetin në punë; zhvillimi i një sistemi për gjurmimin e lëndimeve dhe vdekjeve në punë; dhe të përforcojë dialogun social dypalësh ndërmjet punëdhënësve dhe punëtorëve;
të krijojë një sistem monitorimi dhe vlerësimi për shërbimet sociale dhe vazhdimi i reformës së mbrojtjes sociale me lidhje më të forta me aktivizimin e punësimit.
Po punohet për ligjin e ri të punës me diskutime për çështje të pabarabarta dhe të hapura. Janë përmirësuar kapacitetet për të zbatuar politikat dhe legjislacionin e punës. Megjithatë, ato mbeten të pamjaftueshme, si dhe kapacitetet e Inspektoratit Shtetëror të Punës (IShP), performanca e përgjithshme e të cilit mbetet e ulët. ISHP-ja përmirësoi kapacitetet e saj me punësimin shtesë të njëzet e pesë inspektorëve dhe zbatimin e një sërë trajnimesh: nevojiten përmirësime të mëtejshme në fushën e sigurisë në punë. IShP ka kryer 9.530 inspektime (6.308 në fushën e marrëdhënieve të punës dhe 3.222 në fushën e sigurisë në punë (SP)). Pati 135 lëndime të rënda dhe 30 raste me vdekje.
Për shëndetin dhe sigurinë në punë, qeveria miratoi Strategjinë për sigurinë dhe sëndetin në punë 2021-2025 dhe Planin aksional për periudhën 2021-2023 në dhjetor 2021. Përgatitja e një ligji të ri vazhdoi duke marrë parasysh ndikimin e pandemisë COVID-19 . Sfida kryesore mbetet zbatimi joadekuat i dispozitave ekzistuese të Ligjit të punës, Ligjit për sigurinë dhe shëndetin në punë. Njohuria e punëdhënësve dhe punëmarrësve për të drejtat dhe detyrimet e tyre përkatëse është e kufizuar. Inspektorati Shtetëror i Punës është përballur me një numër të shtuar kërkesash për shkak të pandemisë COVID-19, përfshirë edhe inspektimet për kushtet e punës.
Funksionimi i dialogut social trepalësh në nivel kombëtar dhe lokal është duke u përpunuar, ndërsa në atë dypalësh ende mbetet prapa. Miratimi dhe zbatimi i kontratave kolektive në sektorin privat është i dobët. Konsultimet me partnerët social u bënë gjatë të gjitha ndryshimeve në marrëdhëniet e punës, përfshirë përgatitjet e aktit të ri të punës. Besimi i punëtorëve në kapacitetin e sindikatave për të funksionuar në mënyrë të pavarur nuk është përmirësuar. Zbatimi i Ligjit për zgjidhjen paqësore të kontesteve të punës ende nuk është zbatuar. Kapacitetet e partnerit social duhet ende të forcohen. Dispozitat në ligjin për arsimin fillor dhe ligjin për arsimin e mesëm, që lejojnë zëvendësimin e punëtorëve grevistë, mbeten të pandryshuara. Dialogu social dypalësh në sektorin publik rezultoi në përfundimin dhe rivendosjen e respektimit të marrëveshjeve kolektive, gjë që nuk ndodh në sektorin privat.
Shkalla e papunësisë është 15,2 % në TM4 2021, niveli më i ulët që nga pavarësia e vendit. Shkalla e punësimit të femrave u rrit me 0,5 pp (48,6 % e 15-64 vjeç) dhe punësimi i të rinjve (15-24 vjeç) u ul me 0,3 pikë përqindje (pp) në 18,3 % dhe shkalla e papunësisë së të rinjve u ul në 34,6 % në TM4 2021. Kjo është kryesisht për shkak të krizës COVID-19. Masa kryesore për trajtimin e papunësisë së të rinjve vazhdon të jetë Skema e Garancisë për të Rinjtë. Në vitin 2021, më shumë se 19,000 të rinj morën pjesë në program, me 41 % që gjetën me sukses mundësi punësimi ose trajnimi. Në Garanci për Rininë janë përfshirë 969 romë, nga të cilët 148 janë punësuar në periudhën 4 mujore. Punësimi i romëve, të papunëve afatgjatë dhe me aftësi të ulëta, si dhe personave me aftësi të kufizuara mbështetet nga skema e garantuar e asistencës minimale të prezantuar nga Ligji për Mbrojtjen Sociale.
Ekziston një nivel i moderuar i përgatitjes për pjesëmarrjen në Fondin Social Evropian. Menaxhimi indirekt me projektet e vendit përfitues (IMBC) janë në vazhdim. Nuk ka pasur progres në ngritjen e kapaciteteve brenda organeve shtetërore për të siguruar gatishmërinë e tyre për të menaxhuar Kuadri Mjedisor dhe Social (KMS).
Është bërë njëfarë progresi në fushën e përfshirjes dhe mbrojtjes sociale. Zbatimi i reformave që rrjedhin nga ligji i ri për mbrojtjen sociale ka përparuar. Ka një rritje prej 45 % në mbulimin e përfituesve të ndimës së garantuar minimale (NGM) dhe 48,8 % në sistemin e mbrojtjes së fëmijëve. Të drejtën për kompensim arsimor e kanë shfrytëzuar 28.749 nxënës të shkollave fillore dhe të mesme. Janë përgatitur 3.300 plane individuale aktivizimi për përdoruesit e NGM-së. U krijua një shkëmbim elektronik informacioni ndërmjet shërbimeve të punësimit dhe shërbimeve të mbrojtjes sociale. Është përgatitur Programi kombëtar 2022–2032 për Zhvillimin e Mbrojtjes Sociale. Përqindja e njerëzve që jetojnë në rrezik të varfërisë ose përjashtimit social ka rënë paksa vitet e fundit, por ende qëndron në një shifër shumë të lartë prej 32,6 % në vitin 2020. Sistemi i plotë i monitorimit dhe vlerësimit për shërbimet sociale dhe sistemi i duhur i centralizuar i TI-së për të ndjekur skemat e ndimës sociale janë të mangëta. Decentralizimi i ndihmës sociale mbetet i moderuar.
Zbatimi i strategjisë kombëtare për deinstitucionalizimin 2018-2027 ka përparuar. Vazhdoi zhvendosja e të rriturve nga kujdesi institucional në familje kujdestare ose strehim me bazë komuniteti. Qeveria miratoi planin e ri aksional për zbatimin e Strategjisë së deinstitucionalizimit 2002-2024. U krijuan ofrimi i shërbimeve të tilla si kujdesi në shtëpi, ndihma personale dhe jetesa e mbështetur. Është miratuar metodologjia për licencimin dhe përcaktimin e kostove të shërbimeve sociale dhe janë licencuar ofruesit e shërbimeve sociale jopublike. Shoqatat e qytetarëve dhe subjektet private janë licencuar si ofrues të shërbimeve sociale. Zhvendosja e përfituesve nga Instituti Special Demir Kapi vazhdon me hapjen e 15 njësive të reja banesore në komunat Negotinë, Veles, Demir Kapi dhe Shkup, disa të menaxhuara nga ofrues privat të shërbimevt të licencuar.
Sa i përket barazisë ndërmjet grave dhe burrave në punësim dhe politika sociale, vërehet një hendek i dukshëm gjinor në tregun e punës. Në veçanti, shkalla e punësimit për burrat ishte 64,3 % krahasuar me 45,5 % për gratë në vitin 2021. Të dhënat për incidentet e ngacmimeve seksuale në vendin e punës ose një sistem për të hetuar të tilla nuk janë të disponueshme. Sipas Ligjit për Sigurime Shëndetësore, gratë duhet të punojnë së paku gjashtë muaj me të njëjtin punëdhënës për të pasur të drejtën e pushimit të lehonisë. Kapacitetet e kujdesit për fëmijët dhe ato parashkollore u rritën gjatë vitit 2021 me 11 ambiente të reja të hapura, të cilat duhet të mbështesin kthimin e grave në vendin e punës. Në vitin 2022 kujdesi dhe edukimi ofrohet në 77 kopshte publike dhe 30 private. Kërkohet një rritje shtesë e kapaciteteve veçanërisht në zonat urbane. Si stereotipet gjinore ashtu edhe hendeku gjinor i pagave vazhdojnë.
Duhet të miratohet Ligji për Mbrojtjen nga Ngacmimi në Vendin e Punës dhe të vazhdojnë aktivitetet për ratifikimin e Konventës së Organizatës Ndërkombëtare të Punës për Dhunën dhe Ngacmimin e vitit 2019, numër 190.
Për mosdiskriminimin në punësim dhe politikën sociale, ekziston një kornizë gjithëpërfshirëse legjislative. Në vitin 2021, Komisioni i ri për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi ka punuar në 167 ankesa (77 ankesa të parashtruara në ish-Komisionin për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, me 90 ankesa të dorëzuara në Komisionin e ri). Komisioni ka konstatuar se ka pasur diskriminim në 40 raste, ndërsa 65 % e rasteve kanë të bëjnë me punësimin dhe marrëdhëniet e punës dhe 85 për aksesin në mallra dhe shërbime. Avokati i Popullit ka punuar në 43 parashtresa për diskriminim, prej të cilave 22 raste në punësim dhe marrëdhënie të punës, dhe gjashtë në qasje në mallra dhe shërbime.
Ndryshe, rregullat sociale të BE-së për këtë fushë përfshijnë standardet minimale për ligjin e punës, barazinë, shëndetin dhe sigurinë në punë dhe mosdiskriminimin. Ata gjithashtu promovojnë dialogun social në nivel të Bashkimit Evropian.
Kujtojmë se Kapitulli 25 është një nga kapitujt e rrallë, që vendi i ka zbatuar plotësisht rekomandimet e vitit të kaluar dhe këtë vit ka rekomandime të reja.
Për dallim nga ky kapitull, gjatë vitit 2021, Maqedonia e Veriut nuk bëri asnjë progres në Kapitullin 8 – Politika e konkurrencës. Vendit iu rekomandua që të forcojë kapacitetet administrative dhe financiare, të rrisë transparencën e ndihmës shtetërore dhe të harmonizojë legjislacionin zbatues në ndihmën shtetërore. Ndërkohë, kapitulli – Shërbimet financiare ka shënuar progres në lidhje me përafrimin e pjesshëm me acquisin e BE-së për përfundimin e shlyerjes dhe për letrat me vlerë dhe fondet e investimeve, sidoqoftë, përsëri rekomandimet e vitit të kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe një pjesë e rekomandimeve vlejnë edhe për këtë vit. Përparim të kufizuar, vendi shënoi edhe me avancimin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies menaxheriale në përdoruesit e buxhetit si në nivel lokal ashtu edhe në atë qendror dhe miratimin e ligjit të ri organik të buxhetit në shtator 2022.
KE-ja vlerësoi gjithashtu se Maqedonia e Veriut është e përgatitur mesatarisht në shumicën e fushave të mbuluara nga Klasteri 2 në tregun e brendshëm, përkatësisht lëvizja e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, pronësisë intelektuale, politikës së konkurrencës, shërbimeve financiare dhe mbrojtja e konsumatorëve dhe shëndetit. Në Kapitullin 1, BE-ja thekson qartë se vendi nuk ka pasur progres në zbatimin e rekomandimeve të vitit të kaluar. E njëjta gjë nënvizohet edhe për Kapitullin 2, ndërsa Kapitulli 3 ka pasur progres të kufizuar.
Kujtojmë se raporti i Komisionit Evropian mbi progresin e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj të integrimit evropian u publikua me 12 tetor përpara Komitetit për Çështje të Jashtme të Parlamentit Evropian.